Reflectie op de Week van het Lege Gebouw 2017, Soesterberg

De Week van het Lege gebouw (WvhLG) is een zoektocht van zes gemengde studententeams die een tweede leven voor een leegstaand pand onderzoeken en ontwerpen. De vijfdaagse pressure-cooker is een inspirerende manier om de generatie van morgen klaar te stomen voor de praktijk van herbestemming. Het H-team droeg bij aan de coaching van de teams en de jurering van de plannen, en leerde op 22 mei hoe zij maatschappelijke doelen willen realiseren door herbestemming.

Officierscasino Soesterberg, onderwerp van de Week van het Lege gebouw 2017

Het voormalig Officierscasino in Soesterberg was het onderwerp van de zoektocht. Dit pand wordt beheerd door ANNA Vastgoed & Cultuur in opdracht van het Rijksvastgoedbedrijf. H-teamlid en directeur van ANNA Vastgoed & Cultuur Willemijn de Boer bood de locatie aan als studieobject aan onderzoeksinstituut CLUE van de Vrije Universiteit Amsterdam. Er namen zo’n 50 studenten en docenten deel. Zij verschaften elkaar ‘denkruimte’ voor het ontwikkelen van concepten voor herontwikkeling. Ideeën die je in de praktijk niet zo snel tegenkomt, omdat ze niet gehinderd worden door de financiële ‘logica’ van de vastgoedmarkt en er geheel eigen strategieën op nahouden.

Kamperen, vloggen en zagen
Want…welke ontwikkelaar kampeert er vijf dagen lang in de buurt van een leeg gebouw? De studenten deden het. Wie maakt er een vlog om een herbestemming aan de man te brengen? De studenten deden het. Wie komt er op het idee een gat te zagen in de gevel van een rijksmonument? De studenten deden het (nou ja, niet echt natuurlijk…). De opzet van de WvhLG is simpel: je sluit jezelf met een groepje lotgenoten vijf dagen op in een leeg gebouw en aan het eind presenteer je in 10 minuten zo overtuigend mogelijk je voorstel aan een vakjury.

Spectrum aan voorstellen
Het Officierscasino, in 1941 als Soldatenheim gebouwd door de Duitse bezetter, was onderdeel van vliegbasis Soesterberg. Het ligt op ruim een kilometer afstand van de landingsbaan. De deelnemers studeerden in multidisciplinaire teams op de karakteristieken van de locatie. Drie van de zes teams legden in hun plan letterlijk een verband naar de luchtvaartgeschiedenis. Het spectrum van voorstellen bestreek een variatie aan publiekstrekkers: van aerodynamische uitkijktorens voor dagtoeristen tot een ontmoetingsplek waar researchafdelingen van luchtvaartbedrijven samenwerken met ecologen. Andere referenties waren het maken van zichtlijnen tussen het Officierscasino en de landingsbaan of het doortrekken van de grafische laag van gele pijlen die de ingang van het Nationaal Militair Museum markeren.

Van energie tot eenzaamheid
Sommige teams ontwikkelden de kern van hun plan door hergebruik van de bestaande ’hardware’. Die ideeën ontstonden in de loop van de week, toen een batterij experts de teams als sparringpartners bezocht in hun werkkamers. Ondernemer Carel Bense inspireerde één van de teams om de landingsbaan te zien als solar runway waar zonnewarmte wordt opgewekt in buizen onder het asfalt. Een ander team stelde voor van het Officierscasino een ontmoetingsplek te maken die generaties met elkaar verbindt: een soort verpleeghuis nieuwe stijl. In plaats van termen als ‘dagverzorging’ of ‘kantine’ te gebruiken, wordt het gebouw ingedeeld langs een ‘droomlijn’ in trefpunten zoals ‘Combuis’, ‘Pupillenbunker’ en ‘Generaal Lokaal’. Studenten in de naburige woningen krijgen een korting op hun huur als ze een paar uur per week buddy voor een bewoner willen zijn. Een team met veel internationale studenten stelde hier een plan tegenover dat inzette op het bieden van uiteenlopende belevingen: van een escape room (geïnspireerd op het verleden van de plek) tot een gemeenschapshuis met een XL-formaat schaakbord.

Rust en natuur
De Provincie Utrecht maakte duidelijk dat de aantrekkingskracht van het gebied vooral samenkomt in de begrippen rust en natuur. Een team stelde daarom een (rustig) weekendje Soesterberg voor als businesscase: ontspannen, eten en overnachten in het Officierscasino. Het plan lokt fietsers en wandelaars in de Utrechtse Heuvelrug naar Soesterberg. Ander idee: ruimte geven aan de natuur om het gebouw op den duur helemaal over te laten nemen. Althans, in woorden, want een schets of visualisatie van de gedroomde groene herbestemming ontbrak.

Gemis
Het was niet het enige team dat het plan vooral met woorden tot leven wekte. Er waren weinig studenten van ontwerpopleidingen aanwezig. Dat gold ook voor de opleidingen vastgoed en facility management, met als gevolg dat in geen enkel voorstel een rekensom was opgenomen. En dat is een groot gemis als het op herbestemmen aankomt. Want ook erfgoed is vastgoed en dus speelt financiële knowhow een niet te onderschatten rol.

Onder de indruk
Hoofdsponsor van de WvhLG 2017, AM Consult, was ondanks de ontbrekende vastgoedkennis onder de indruk van de variatie aan plannen. Het bedrijf onderstreepte dat het niet het hoogste doel was om realiseerbare plannen te ontwerpen. Daar zijn al genoeg ontwikkelaars, architecten en andere adviseurs mee bezig. Uit de voorstellen sprak vooral een grote sensitiviteit rondom hergebruik, zowel in fysieke als in maatschappelijke zin. De financiële onderbouwing mag dan in de praktijk vaak de doorslag geven, ook ‘in het echt’ gaat het mede om het doel dat je met een investering dient.

Maatschappelijke thema’s
De disciplines erfgoedstudies en bouwkunde waren goed vertegenwoordigd. Wellicht dat de deelname vanuit andere opleidingen tot meer complete plannen had geleid. Maar belangrijker was dat het de nieuwe generatie er alles aan gelegen is om maatschappelijke thema’s centraal te stellen door bijvoorbeeld eenzaamheid tegen te gaan, verdere opwarming van de aarde te voorkomen of gemeenschappen aantrekkelijke publieke ruimtes te bieden om samen te werken. Wie had ooit gedacht dat een door de Nazi’s gebouwd Soldatenheim zich daarvoor zou lenen…

Dit artikel is een ingekorte versie van het gelijknamige artikel op Platform VOER, opinieplatform voor erfgoed en ruimte.

Van 18 t/m 22 mei werd de vijfde editie van de Week van het Lege gebouw georganiseerd. Zie voor artikelen, foto’s en interviews met deelnemers aan alle vijf de edities van de onderwijsweek: www.weekvanhetlegegebouw.nl

Initiatiefnemers editie 2017:
Onderzoeksinstituut CLUE+ / Vrije Universiteit (Master Heritage Studies)

De editie 2017 werd mede mogelijk gemaakt door:
AM CONSULT
ANNA Vastgoed & Cultuur
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Provincie Utrecht