Nieuws

Het Stimuleringsfonds voor de Creatieve Industrie heeft De Wijkplaats geselecteerd om een voorstel uit te werken waarbij overtollig maatschappelijk vastgoed wordt benaderd als creatieve ontwerp- en ontwikkelopgave. Het H-team ondersteunt dit initiatief, en is op zoek naar casussen. Het voorstel moet vóór 1 november 2016 zijn uitgewerkt.

We zoeken casussen die betrekking hebben op:

• Gebiedsontwikkeling
  Hoe kun je creatieve partijen in een vroeg stadium betrekken bij het (her)structureren van maatschappelijk vastgoed in een wijk?
• Creatieve verkoop
  Hoe kun je ontwerp- en ontwikkelkracht benutten voor het vinden van een alternatieve bestemming en een (economisch én maatschappelijk) profijtelijke opbrengst bij verkoop van overtollig maatschappelijk vastgoed?
• Open data
  Hoe kun je (lokale) partijen activeren via het beschikbaar stellen van geografische en andere informatie over maatschappelijk vastgoed dat overtollig is of kan worden?

Andere casussen die overtollig maatschappelijk vastgoed als creatieve opgave benaderen, zijn ook welkom.

Wie kan een casus aandragen?
Casussen kunnen worden aangedragen door zowel vastgoedeigenaren als initiatiefnemers. Samen met de casushouders wordt een werkvorm bepaald waarbij op een ‘lichte’ manier aanvullende kennis wordt ontwikkeld en uitgewisseld.

Van de casushouder wordt gevraagd:

• inbrengen van een casus
• open en onderzoekende houding
• bereidheid om inzichten en ervaringen te delen

Deelname biedt de casushouders:

• uitwisseling van kennis met peers
• ontsluiting van landelijk beschikbare expertise
• plezier van het samen ontwikkelen

De duur van het project waarvoor een voorstel wordt gemaakt, is 1 á 1,5 jaar.

Heb je een casus of wil je meer info?
Bel of mail dan met
Gerben van Dijk (voorzitter H-team en programmamaker Bouwstenen): 06 2834 5238, gerben@bouwstenen.nl
Marc van Leent ( De Wijkplaats): 06 5102 6684, marc@wijkplaats.nl

Over De Wijkplaats
De Wijkplaats is een netwerk van doeners en denkers in maatschappelijk vastgoed. De Wijkplaats wil lokale partijen helpen met ideeën, concepten en oplossingen. De Wijkplaats is partner van Bouwstenen voor Sociaal, een sectorverbindend platform voor professionals in maatschappelijk vastgoed.

– interview met H-teamlid Hilco van der Wal over de eerste werksessie met het CRa –

Lege gebouwen en plekken in de stad kunnen een grotere rol spelen voor de opgaven van steden. Hoe kunnen kansen beter worden benut? Deze vraag stond centraal in de eerste werksessie van het H-team met het College van Rijksadviseurs (CRa) die 1 juni plaatsvond. “Gemeenten hebben een belangrijke rol. Het gaat er om de beste weg te kiezen in plaats van de gemakkelijkste.” Aan het woord is H-teamlid Hilco van der Wal.

De werksessies zijn bedoeld om actuele zaken te bespreken en kennis uit te wisselen. “Het H-team kan als groep ervaringsdeskundigen het CRa van waardevolle informatie voorzien over de praktijk van herbestemming en gebiedstransformatie. Elk H-teamlid heeft zijn eigen expertise. Door onze kennis, kunde en netwerken te verbinden, kunnen we op verschillende onderwerpen actuele ontwikkelingen onder de loep nemen,” aldus Hilco. Hij bereidde samen met H-teamlid Willemijn de Boer de eerste sessie voor. Waar ging die over?

Oplossingen binnen de stad
“We horen weer steeds vaker de roep om nieuwbouw in weilanden om aan de woonopgave van steden te voldoen. Het H-team pleit juist voor oplossingen binnen de stad. Daar is nog veel lege ruimte te vinden. Dat zijn voornamelijk gebouwen die hun oorspronkelijke functie hebben verloren, maar ook braakliggende terreinen. Op een aantal plekken lukt het wel te herbestemmen. Het gaat dan vooral om gemakkelijke gebouwen en de beste locaties. Lastige locaties worden minder snel opgepakt. Het vergt een andere manier van denken die nog lang niet voor iedereen vanzelfsprekend is,” vertelt Hilco. “Vooral in groeigemeenten met veel leegstand kan beter worden nagedacht over herbestemming. Er moeten meer koppelingen worden gemaakt met de omgeving en de opgaven waar de stad zich voor ziet staan.”

Potentie zichtbaar
Belangrijk hierbij is dat de potentie van een locatie zichtbaar wordt. Hilco: “Er zijn doorgaans drie krachten aanwezig in een gebied: vastgoedontwikkelaars die geld willen investeren, de gemeente met zowel publiek gebied als eigen vastgoed, en lokale initiatieven en ondernemers. Er kan veel beter worden samengewerkt om gebouwen en gebieden weer tot bloei te brengen. Tijdens de sessie namen we de Binckhorst in Den Haag als voorbeeld: een gebied dat – ondanks alle masterplannen – altijd in ontwikkeling is geweest. De kracht zit in de ondernemers die initiatief nemen om van de Binckhorst een bruisend creatief gebied te maken. Hier haakt de gemeente nu goed aan met haar ambities. Maar in het algemeen werken partijen onvoldoende samen: ze verstaan elkaar niet.”

Er kan veel beter worden samengewerkt om gebouwen en gebieden weer tot bloei te brengen.

Gemeentelijke visie
“Gemeenten hebben een visie nodig. Op de stad, op hun eigen rol en op die van de andere partijen,” zegt Hilco. “Een visie geeft focus en richting. Alle partijen in het veld hebben kaders nodig waarbinnen ze kunnen opereren. Wat kan en vooral ook: wat kan niet? Met een goede visie kan een gemeente ook haar eigen leegstaand vastgoed beter benutten. In het huidige gemeentelijk vastgoedbeleid is het financiële aspect meestal de belangrijkste afweging. En natuurlijk is geld ook belangrijk. Maar dat zou een deel van de afweging moeten zijn, niet de enige. Is er een maatschappelijk belang? Kan herbestemming van het vastgoed iets toevoegen aan de omgeving?” Als voorbeeld noemt Hilco de gemeente Rotterdam. “Die heeft voorafgaand aan de verkoop van haar publiek vastgoed een inventarisatie gemaakt van de belangen van de omgeving. Pas daarna werd een verkoopstrategie opgesteld. Bij een aantal panden is bewust gekozen voor herbestemming met maatschappelijke waarde.”

Geen eenvoudig proces
“Een ander voorbeeld is De Hoef in Amersfoort, een kantoorgebied met veel leegstand. Tegelijkertijd staat Amersfoort voor een grote woningbouwopgave. Door deze opgave zoveel mogelijk binnenstedelijk te realiseren en De Hoef als nieuwe gemengde stadswijk aan te wijzen, ontstaat focus, energie en nieuw perspectief in de markt. De eerste transformaties zijn in uitvoering. Nu is het de uitdaging om de buitenruimte, het gebruik en de beleving van het gebied aantrekkelijk te maken. Gebiedstransformatie is geen eenvoudig proces. Maar Nederland wordt niet leefbaarder door dit soort gebieden leeg te laten staan en het groen weer vol te bouwen. Gemeenten moeten samen met de provincies en het Rijk sturen op de beste weg, niet op de gemakkelijkste, zodat nieuwbouwen in een weiland niet de eerste optie is.”

Rol H-team
Wat leverde de werksessie op? Hilco: “We hebben het CRa gevoed met praktijkvoorbeelden en de dilemma’s besproken waar wij in ons werk mee te maken hebben. Het werd ons weer eens duidelijk dat de stakeholders in een gebied – geld, creativiteit, overheid – te weinig met elkaar praten. Daar ligt een rol voor het H-team. Wij hebben een breed netwerk, en kunnen de praktijk op pand- wijk- stads- en regionaal niveau verbinden met het strategische niveau van de Rijksadviseurs.” De volgende sessie met het CRa staat medio oktober gepland. In het laatste kwartaal van het jaar organiseert het H-team weer een (semi)publieke bijeenkomst.

Hilco van der Wal (1974) is naast H-teamlid, adviseur en procesmanager Ruimte en Vastgoed bij APPM Management Consultants, initiatiefnemer van de Urbanisator en lid van het Expertteam Transformatie.

Donderdag 23 juni vond de debatavond The Flexible City #5 sustainable solutions for re-use plaats in Pakhuis De Zwijger. Het H-team vroeg alle aanwezigen om input voor effectievere hergebruik van gebouwen en gebieden. Experts met kennis van Europese transformatieprojecten deelden hun kennis door met veel enthousiasme mee te doen aan één van de vier discussies.

Wat zijn hun grootste uitdagingen? Welke voorbeelden kwamen ter sprake? En welke tips en suggesties hadden zij? Het is allemaal te lezen in het verslag van de avond dat hieronder is te downloaden. Het leverde het H-team in ieder geval weer nieuwe inzichten op.

Download hier het verslag van The Flexible City #5 sustainable solutions for re-use.

Op 23 juni organiseert het H-team de debatavond Sustainable solutions for re-use (duurzame oplossingen voor hergebruik). Wij nodigen experts uit met kennis van Europese transformatieprojecten, en doen een beroep op alle deelnemers om de do’s & don’t’s bij hergebruik van gebouwen en gebieden te delen en er lessen uit te trekken. De avond is kosteloos bij te wonen, aanmelding is verplicht.

Het H-team ging in 2015 onder het thema ‘Over de grens’ aan de slag. Daarmee daagt het H-team iedereen uit zich buiten zijn eigen comfortzone te begeven. Op 23 juni pakken we dit motto letterlijk beet door uit te zoomen naar Europese voorbeelden van hergebruik. Bijna elke Europese stad groeide aanzienlijk in de twintigste eeuw als gevolg van de ongekende groei van de Europese economie en bevolking. Hierdoor nam ook de gebouwenvoorraad in Europa snel toe. Het onderhoud en hergebruik van de bestaande voorraden wordt dan ook steeds belangrijker taak voor Europese steden.

Hoewel in de meeste delen van Europa de bevolking en de economie nog steeds groeien, zullen onze steden en dorpen niet meer op dezelfde manier uitgebreid worden zoals in de 20e eeuw gebruikelijk was. Transformatie is een voor de hand liggende oplossing voor de gebieden waar sprake is van een groeiende bevolking en dito ruimtedruk. Maar de ongelijke bevolkingsgroei in Europa resulteert ook in regio’s die lijden onder bevolkingsdaling, economische achteruitgang en hoge leegstand. Dat maakt de vraag hoe om te gaan met de bestaande gebouwen en gebieden nog urgenter.

Gasten/sprekers:
– Joep de Roo (Eurodite/Linkeroever)
– Gert Kwekkeboom (The Cloud Collective)
– Willemijn de Boer (H-team, ANNA Vastgoed & Cultuur)
– Gerben van Dijk (H-team, Bouwstenen voor Sociaal)
– Hilco van der Wal (H-team, APPM)
– Teun van den Ende (H-team, College van Rijksadviseurs)

In de discussie worden deelnemers aan gesprekstafels uitgedaagd hun ideeën in te brengen voor het hergebruik van gebieden en gebouwen in Europese steden. Moderator van het debat is Maarten van Tuijl, H-teamlid en auteur van de publicatie The Flexible City, Sustainable solutions for a Europe in transition. Gedurende de avond wordt Engels gesproken.

Sustainable Solutions for re-use
Donderdag 23 juni 2016
20:00 – 22:00 uur
Locatie: Pakhuis De Zwijger, Amsterdam
Aanmelden kan hier: debatavond sustainable-solutions-for-reuse

Van 19 tot en met 23 mei vond voor de vierde keer de Week van het Lege Gebouw (WvhLG) plaats. Gedurende vijf dagen werkten studenten, docenten en praktijkexperts uit verschillende disciplines samen aan innovatieve ideeën voor leegstand. Dit jaar stond in het teken van energietransitie. Ruim 65 studenten en docenten staken hún energie in ideeën voor herbestemming van een monumentele energiecentrale in Amsterdam. Ook het H-team was vertegenwoordigd.

Met het thema Energie als driver of change lag de nadruk op de uitdaging hoe we in de toekomst als samenleving energie willen produceren, opslaan, distribueren en gebruiken. Leegstandsproblematiek vereist nieuwe denk- en samenwerkingsvormen. Daarom werden verschillende opleidingen samengebracht om de beleidsmakers en ontwerpers van morgen klaar te stomen om op interdisciplinaire wijze innovatieve ideeën voor duurzame vormen van herbestemming te ontwikkelen.

Duurzaamheidsgedachte
De week leverde zeven concrete ideeën op voor herbestemming van de energiecentrale. De duurzaamheidsgedachte ging verder dan dubbelglas en groene daken. Het idee om te herontwikkelen vanuit flexibiliteit, tijdelijk gebruik en het adaptieve vermogen van een pand is een vorm van herontwikkelen die in de praktijk nog maar nauwelijks voet aan de grond heeft gekregen. Maar de studenten lieten zien dat het in een kort tijdbestek wel degelijk lukt met slimme ideeën te komen, en zich te verplaatsen in partijen die hun leegstaande vastgoed beter willen benutten.

Kijk op www.weekvanhetlegegebouw.nl voor meer informatie over de WvhLG.
De Hogeschool van Amsterdam organiseerde de WvhLG 2016 vanuit het lectoraat bouwtransformatie (lector Frank Suurenbroek).

De H-teamleden zijn op 7, 8 en 9 juni aanwezig op de PROVADA, de jaarlijkse vastgoedbeurs in de RAI in Amsterdam. Daar gaan zij graag met bezoekers in gesprek over prangende vraagstukken in de praktijk van herbestemming en transformatie. H-teamlid Hilco van der Wal organiseert er op 8 juni samen met het Expertteam Transformatie de discussie Transformatie: een gezamenlijk belang.

Hoe vinden beleggers, ontwikkelaars en gemeenten elkaar? Deze vraag staat tijdens de discussie centraal. De markt trekt aan en we zien steeds meer transformaties lukken. Toch is hier nog veel winst te behalen. Lastige gebouwen blijven ‘liggen’, gebiedstransformaties komen nog maar heel beperkt van de grond en in het proces zijn nog steeds te veel hindernissen. Die hindernissen hebben veelal te maken met verschillende invalshoeken en belangen van de betrokkenen.

De slagingskans van transformatie van leegstaande gebouwen wordt voor een belangrijk deel bepaald door de mate waarin en de manier waarop gemeenten en beleggers elkaar kunnen vinden. Inzicht in elkaars belangen en vooral in het gezamenlijk belang is hierbij cruciaal.

Transformatie: een gezamenlijk belang
Woensdag 8 juni
13:30 uur – 14:30 uur
Locatie: zaal E108
Aanmelden is niet nodig.
Lees meer over Transformatie: een gezamenlijk belang…

De leden van het H-team zijn ook aanwezig bij andere onderdelen zoals het Transformatieplein, één van de themapleinen van de PROVADA.

Het Expertteam Transformatie is een initiatief van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en wordt uitgevoerd door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland.

– interview met H-teamlid Maarten van Tuijl –

Leegstaand vastgoed is in Nederland goed in beeld gebracht. Het CBS houdt al jaren de cijfers bij van de leegstand van kantoren, winkels en woningen per gemeente. Maar over leegstand in relatie met demografische gegevens is minder bekend. “Terwijl leegstand in een groeigemeente om een andere aanpak vraagt dan in een gebied met krimp,” aldus H-teamlid Maarten van Tuijl. Om meer grip te krijgen op de leegstandsopgave maakte hij een aantal kaarten. Een gesprek over de spanning tussen leegstand en demografie. Wat betekent dit voor de omgeving?

kaart I: verschillende typen leegstand

Er zijn 8 miljoen gebouwen in Nederland. Hiervan staan er 320.000 leeg (4%). Op kaart I (hierboven) worden de verschillende typen leegstand verbeeld: per gemeente is het percentage leegstand te zien ten opzichte van de totale gebouwenvoorraad. In vervolg hierop ontwikkelde Maarten vanuit het H-team kaart II (hieronder). De verschillende typen leegstand zijn hier bij elkaar opgeteld, zodat de gemiddelde leegstand per gemeente duidelijk wordt. Hierdoor worden de door hem genoemde ‘brandhaarden van leegstand’ zichtbaar. “De gemeente Kerkrade is zo’n brandhaard. Daar staat maar liefst 28% van de kantoren en 22% van de winkels leeg. Of de gemeente Sluis in Zeeland: 23% van de kantoren staat leeg en – heel opmerkelijk – 20% van de woningen. In deze gemeenten neemt het aantal inwoners af. Maar ook groeiende gemeenten zoals Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht kampen met veel leegstand. Beide uitersten vragen om een andere aanpak. Een groeigemeente biedt veel kansen voor transformatie, terwijl in een krimpgemeente sloop ook wenselijk kan zijn.”

kaart II: gemiddelde leegstand per gemeente

Leefbaarheid
Kernvraag is hoe we ervoor zorgen dat een stad of gebied een aangename plek blijft om te wonen. “In een krimpgemeente is het meestal niet haalbaar om al het leegstaand vastgoed te laten staan en van een nieuwe bestemming te voorzien. Leegstaande gebouwen brengen ook veel kosten met zich mee. Er kan dan bijvoorbeeld worden gekozen voor vergroening. Maar hoe wordt dat gefinancierd? Dat zijn dilemma’s waar deze gemeenten zich voor gesteld zien,” vertelt Maarten. “In een groeigemeente daarentegen is veel behoefte aan woningen. Maar als er alleen maar naar woningen wordt getransformeerd, krijg je allemaal Vinex-wijken middenin de stad. Je moet vermijden dat alle andere functies naar de randen van een stad worden verbannen. Daarom is het noodzakelijk niet alles aan de markt over te laten. Als geld het enige argument is, komt dat de leefbaarheid niet ten goede.”

“Het is belangrijk locaties voor nieuwbouw verstandig te kiezen”

Uitdaging
Maarten ontwikkelde kaart III (hieronder) om de extreme leegstand in demografische context te zien. “Hier zie je dat krimp zich voornamelijk afspeelt aan de randen van Nederland, en groei plaatsvindt in het midden rondom de steden. Dat is op zich een logische tendens. Maar het is een uitdaging daar op een toekomstbestendige en duurzame manier mee om te gaan,” zegt Maarten. “We moeten niet weer dezelfde fout maken als voorheen en alle weilanden vol gaan bouwen.” Volgens cijfers van het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) is de behoefte aan woningen zo groot dat die nooit kan worden ondervangen door herbestemming. Hoe kan aan die behoefte worden tegemoetgekomen? Maarten: “Zoals het EIB graag ziet dat er weer gebouwd wordt in Nederland, zo ziet het H-team natuurlijk graag dat bestaand vastgoed wordt herbestemd. En er kán een hoop vastgoed worden herbestemd, maar dat geldt niet voor alle leegstaande gebouwen. De oplossing ligt ergens in het midden. Het is vooral belangrijk de locaties voor deze nieuwbouw verstandig te kiezen.”

kaart III: leegstand in demografische context

Creatieve oplossingen
De Rijksoverheid heeft hier een belangrijke rol, vindt Maarten. “Er zijn zaken die je niet aan gemeenten moet overlaten. Dat zijn concurrenten van elkaar; daar zitten te veel tegenstrijdige belangen. Elk dorp wil wel een eigen bedrijventerrein of rekent zich rijk met de voorspelde woningbehoefte van zijn buurgemeente! Maar met wat voor soort land zadelen we onze kinderen straks dan op? Het belang van duurzame gebiedsontwikkeling en het streven naar compacte steden overschrijdt individuele gemeentebelangen en zelfs die van de provincies. Daarom moet er op rijksniveau worden besloten over geschikte groeilocaties in Nederland. Om duurzaam te herbestemmen moet er onderscheid worden gemaakt tussen leegstand in gebieden met demografische groei en leegstand in gebieden met krimp. Als het gaat om groei, dan moet herbestemming van bestaand vastgoed voorrang krijgen. En moet er toch worden nieuwgebouwd: houd de stad dan zo compact mogelijk door bestaande wijken te verdichten en eventuele uitbreidingslocaties weloverwogen te kiezen. Het gaat over kwaliteit: over de mensen, niet over de stenen. Overigens zie ik daar ook een belangrijke rol voor ontwerpers en architecten. Die kunnen daar een bijdrage aan leveren met hun vermogen om voor complexe opgaven met creatieve en kwalitatieve oplossingen te komen.”

De komende maand verschijnen er twee blogs van Maarten van Tuijl: één over de aanpak van leegstand in krimpgemeente Kerkrade, en één over de aanpak van leegstand in groeigemeente Amsterdam.

Maarten van Tuijl (1972) is oprichter van temp.architecture, initiatiefnemer van Panorama West en Urbact Lead Expert. Samen met Tom Bergevoet schreef hij twee boeken De flexibele stad en The flexible city.

Op 23 juni 2016 organiseert Maarten met het H-team de debatavond ‘Sustainable solutions for re-use’ in Pakhuis de Zwijger, Amsterdam – open de link voor meer info en (kosteloos) aanmelden.

De vierde editie van de Week van het Lege Gebouw vindt plaats van 19 tot en met 23 mei in een energiecentrale in Amsterdam. In zeven multidisciplinaire teams maken zestig studenten plannen voor het lege gebouw. Hierbij worden ze begeleid door docenten van verschillende opleidingen. Het H-team stond in 2013 aan de wieg van de eerste editie van deze workshop. Dit keer nemen H-teamleden Hilco van der Wal en Gerben van Dijk deel als experts.

Het decor van de workshop is een markante oude energiecentrale aan de Hoogte Kadijk 400. Het gebouw speelde in het verleden een belangrijke rol in het gebruik van elektriciteit voor Amsterdam. De energiecentrale is nog gedeeltelijk in gebruik. Het benodigd volume voor de transformatoren is al gereduceerd, maar kan in de toekomst gereduceerd worden tot ongeveer 1/8 van de oorspronkelijke installatie. Dit vormt aanleiding om ideeën te ontwikkelen om een groot gedeelte van het gebouw een nieuwe bestemming te geven.

Energietransitie
Energievoorziening is een vraagstuk voor de toekomst en vormt daarmee inspiratie voor een hergebruikstrategie voor het gebouw. De combinatie met het thema energietransitie sluit aan bij de Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam (IABR) 2016 The next economy. De eindpresentatie van de plannen vindt plaats op maandagmiddag 23 mei. De resultaten van de workshopweek worden opgenomen in de IABR-tentoonstelling. Deze is te bezoeken tot en met 10 juli.

Lees hier verder over de Week van het Lege Gebouw…
Lees hier verder over de IABR…

– Een interview met H-teamlid Willemijn de Boer over de koers van het H-team –

Het H-team maakte in 2015 een vliegende start met de organisatie van drie enerverende bijeenkomsten. Uiteenlopende partijen waren daarbij aanwezig. Veel mensen dachten mee over de knelpunten van herbestemming en gebiedsontwikkeling. “Het afgelopen jaar is bevestigd dat het H-team als verbindende factor een rol van betekenis heeft,” vertelt H-teamlid Willemijn de Boer. “Er blijkt vooral behoefte te zijn aan sectoroverstijgende koppelingen, nieuwe kennis en hands on tools. De kwaliteit van elke herbestemming bepaalt uiteindelijk ook de kwaliteit van onze leefomgeving. Hiermee gaan wij het komende jaar aan de slag.”

Het H-team wil dat herbestemmen de gewoonste zaak van de wereld wordt. “Nu de economie weer aantrekt, komt herbestemming onder druk te staan,” aldus Willemijn de Boer. “De bouwlust neemt weer toe: nieuwbouw lonkt als snelle en ‘goedkope’ oplossing voor maatschappelijke problemen. Het is belangrijk om de kwaliteit in het oog te houden, te leren van het verleden en van elkaar. Niet bouwen maar verbouwen is de nieuwe uitdaging. We moeten van de gebaande paden af. Een cultuuromslag is daarom noodzakelijk. Het bevorderen van die omslag ligt ten grondslag aan al onze activiteiten.”

Toren van Babel
“Er zijn heel veel verschillende partijen die een rol spelen bij herbestemming. Denk aan overheden, beleggers, ontwikkelaars, bouwers, bewoners. Al die mensen moeten elkaar begrijpen en samenwerken. Frank Strolenberg van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) verwoordde dit als ‘het ontmantelen van de Toren van Babel.’ Dat vond ik wel een mooie vergelijking. Alle partijen spreken een eigen taal en hebben een ander belang. Daarom is het zo belangrijk dat we buiten de eigen kaders durven te denken en te handelen.”

Kennis verspreiden
Het H-team ziet het als taak om kennis te verspreiden over herbestemming in gebiedsopgaven. Willemijn: “Het gaat erom dat Nederland een mooi land blijft. Herbestemmen en transformeren zijn hierbij waardevolle instrumenten. Herbestemming heeft invloed op het omringende gebied en andersom. Kennis daarover is van belang voor alle belanghebbenden. Overheden moeten communiceren met ontwikkelaars en bouwers, die op hun beurt moeten weten wat wel en niet mogelijk is. En dan zijn er natuurlijk diverse lokale partijen zoals broedplaatsen of bewoners. Ontwikkeling van gebiedstransformaties gaat gepaard met complexe processen. In hoeverre kunnen en moeten overheden sturen? Wat is de rol van al die verschillende partijen? Om goede beslissingen te kunnen nemen, is kennis van zaken nodig.”

Het gaat erom dat Nederland een mooi land blijft.

Interdisciplinair verbinden
Een andere opgave die het H-team zich heeft gesteld, is het leggen van interdisciplinaire verbindingen. “Herbestemmen gaat over het verbinden van functies, zoals wonen, werken en de nieuwe vormen van economie. Maar ook van sectoren, en van markt en overheid. Lokale partijen worden vaak als belemmerende factoren gezien. Maar deze kunnen juist een cruciale bijdrage leveren aan herontwikkeling. Erfgoedwaarde, ook zo’n factor. Als je alleen naar wetten en regeltjes kijkt, dan lijkt er soms inderdaad weinig mogelijk. We moeten dus gaan kijken in kansen. Door dwarsverbindingen te leggen en verschillende disciplines bij het herbestemmingsvraagstuk te betrekken, kan het H-team daar een bijdrage aan leveren.”

Samenwerkingen
Het H-team fungeert als team van scouts voor het College van Rijksadviseurs (CRa). Het CRa bestaat uit de Rijksbouwmeester, de Rijksadviseur Landschap en Water en de Rijksadviseur Infrastructuur en Stad. In september 2015 is Floris Alkemade aangesteld als Rijksbouwmeester. “Hij ziet transformatie nadrukkelijk als een stedenbouwkundige opgave. De koers van het H-team sluit daar goed op aan. Na de zomer worden de twee andere adviseurs vervangen. Aan ons de uitdaging herbestemming en transformatie ook bij hen op het netvlies te krijgen,” aldus Willemijn. “Naast het CRa werken we samen met de RCE. In januari organiseerden we met hen en het Dutch Creative Residency Network de bijeenkomst The Power of Hubs, een meet-up in het kader van herbestemmen en gebiedstransformatie. Verder hebben we regelmatig overleg met het Expertteam Transformatie van het Ministerie van BZK, dat ook bijdroeg aan The Power of Hubs. Ook de VNG en de RVB betrekken we bij onze werkzaamheden.”

Agenda
Welke concrete acties heeft het H-team dit jaar op de agenda? “We hebben een aantal werksessies met het CRa en organiseren denktankgesprekken en werkbezoeken om kennis uit te wisselen en actuele ontwikkelingen te bespreken. Verder organiseren we weer een aantal interactieve bijeenkomsten. De eerstkomende is op donderdag 23 juni. Dan vindt het debat The Flexible City – sustainable solutions for reuse plaats in Pakhuis De Zwijger. En natuurlijk zijn we aanwezig bij relevante evenementen, zoals de Week van het Lege Gebouw in Amsterdam van 19 t/m 23 mei. Daar willen wij een koppeling maken tussen frisse ideeën van studenten en de vastgoedmarkt. Jonge mensen hebben die benodigde cultuuromslag vaak al gemaakt: het zou daarom heel mooi zijn als het H-team deze studenten een platform kan bieden.”

Willemijn de Boer (1978) is directeur van ANNA Vastgoed & Cultuur en initiatiefnemer van Haagse Bodem.

Op 28 januari vond de meet-up The Power of Hubs plaats, een initiatief van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat werd georganiseerd door het Dutch Creative Residency (DCR) Network en het H-team. Drijvende krachten achter een aantal herbestemmingsprojecten deelden hun kennis met andere partijen die betrokken zijn bij het creëren van nieuwe bestemmingen in Vechtclub XL in Utrecht. Centrale vraag was hoe we lering kunnen trekken uit de afgelopen jaren waarin herbestemming centraal stond nu nieuwbouw weer opnieuw aantrekkelijk wordt.
Het H-team verzorgde een presentatie rondom de vijf dilemma’s van herbestemmen in gebiedstransformaties. De aanwezigen gingen vervolgens met zes thema’s aan de slag.

Gewoon beginnen: de ondernemer die vandaag wil beginnen zonder vastomlijnd plan versus de overheid met de blik op de langere termijn. Hoe kunnen deze twee uitgangspunten elkaar versterken, en hoe komen ondernemers en overheid tot een gedeelde visie?
Zelf kopen en ontwikkelen: van creatieve broedplaats naar professioneel ontwikkelaar. Hoe groei je van een collectief (creatieve) ondernemers in de kinderschoenen naar een geaccepteerde, ondernemende partij?
Start-ups: de (start-up)hub als ecosysteem. Hoe zorgen hubs voor een duurzame economische groei en profilering van stad en regio?
Ongewoon wonen: de voordelen van wonen in herbestemmingen. Waarom en hoe zorg je voor het bevorderen van ongewoon wonen?
Bottom-up top-down: de spanningen tussen bottom-up en top-down denkers en doeners. Door wrijving tussen mensen met verschillende belangen lopen processen vaak spaak. Hoe breng je de wereld van systeemvisies en die van het hier en nu ondernemen bij elkaar?
Tijdelijk kan alles: de ondernemer wil aan de slag; de overheid ziet de meerwaarde, maar is ook de handhaver van wetten en regels. Hoe zorg je bij herbestemming dat je niet tegen een muur van regelgeving aanloopt?

Aan het einde van de dag gingen de deelnemers naar huis met concrete handvatten voor gebiedstransities in een snel veranderende wereld.

Aanbevelingen
Naar aanleiding van de uitkomsten van de werksessies zijn zes aanbevelingen geformuleerd. In het kort:

• Blijf in beweging
  Start een herbestemming altijd vanuit waarden en voorwaarden. Blijf in het proces van herbestemmen constant in beweging. Stilstand is funest!
• Meten is weten
  Met kennis over de sociaal-maatschappelijk toegevoegde waarde van een gebouw of gebied kan bij herbestemming beter worden onderhandeld met overheid en eigenaren.
• Kom goed beslagen ten ijs
  Als collectief: roep de hulp in van een professional. Als herbestemmer: verdiep je in de motivatie van de partijen die je nodig hebt voor het slagen van een project.
• Een hechte community is goud waard
  Creëer bij het opzetten van een hub eerst een community, en ga dan pas op zoek naar (financiële) partners.
• Maak een wachtlijst ‘ongewoon wonen’
  Wonen in herbestemmingen maakt goedkoop wonen sneller mogelijk dan nieuwbouw. Mensen die zich hiervoor inschrijven nemen vaak een mindere woonkwaliteit voor lief.
• Tijdelijk kan alles
  Kijk naar de essentie van wetten en regels. Door regels op verschillende manieren te interpreteren kan ruimte ontstaan.

Download hier het uitgebreide verslag van The Power of Hubs.
Lees hier meer over de presentatie van het H-team: de vijf dilemma’s bij herbestemming in gebiedstransformaties.