De woningmarkt in Groningen vertoont net als Amsterdam en Utrecht tekenen van oververhitting. Op welke manier kan de stad het succesvolle beleid van de compacte stad updaten en tegelijk inspelen op de groeiende bevolking en de ontwikkelende kenniseconomie? Een reflectie op een werkbezoek van het H-team aan deze stad.

Groningen dreigt aan haar populariteit als studentenstad ten onder te gaan. Net als in andere universiteitssteden drukt de jonge bevolking een groot stempel op het leefklimaat in de binnenstad. Parken zijn overvol, kroegen puilen uit. Studentenaantallen blijven groeien dus beantwoorden pandjesbazen gretig aan de vraag naar meer kamers. Menig pand dat vrijkomt wordt verkaveld in studentenkamers, al is de stad strenger geworden in het ombouwen naar woningen naar studentenkamers. De demografische kaart van de stad toont de extreme scheefgroei. Groningse planners en stedenbouwkundigen zijn daarom op zoek naar een evenwichtiger woning- en voorzieningenaanbod in de stad.

Start-up-stad
De jonge stadsbevolking levert ook een economische impuls aan de stad: er zitten veel start-ups in Groningen. Zoals in de Big Building achter het station, waar een community van huurders is ontstaan in een sfeer van innovatie en sociaal geïnspireerd ondernemerschap. Je huurt er voor weinig geld een werkplek. Kleine bedrijven en zzp-ers houden het op die manier jaren na hun studie nog prima vol. Eén van de redenen voor deze lage huur is dat de Big Building gesloopt gaat worden. De gehele Spoorzone wordt namelijk verbouwd. Het betonnen gebouw moet daarvoor wijken. Waar de ondernemers straks naartoe gaan, is nog onduidelijk.

Weinig kantoorleegstand
In Groningen is in de laatste decennia relatief weinig gespeculeerd met de bouw van kantoren. Er is dus ook weinig kantoorleegstand. Waar in Amsterdam of Utrecht kantoren of overslagloodsen in hippe hotspots zijn omgetoverd, liggen de afgedankte kantoren die romdom de Groningse binnenstad leegstaan niet op de meest kansrijke plekken. Een aantal ondernemers heeft in buurgemeente Haren een grote broedplaats ingericht in een oud universiteitsgebouw: de Biotoop. Zijn er dan helemaal geen lege kantoor- of fabriekspanden in de stad te vinden? Jazeker, maar het potentieel wordt niet altijd ingezien en benut. Het immense Suikerunie-terrein bijvoorbeeld had bijzondere vormen van herbestemming kunnen uitlokken, maar vanwege Europese regelgeving zijn bijna alle silo’s en fabriekspanden met de grond gelijk gemaakt. In de twee overgebleven panden en op het lege terrein eromheen is gekozen om 15 jaar te experimenteren. Er worden festivals georganiseerd en er zijn diverse creatieve bedrijfjes neergestreken. Wellicht dat ondernemers uit de Big Building er hun heil zoeken als hun pand gesloopt is.

Koers verleggen
De stad Groningen voert een actief beleid voor een compacte stad. De wandel-, fiets- en autoafstanden tot de binnenstad blijven daardoor aangenaam kort. Maar het systeem staat onder druk. De stad staat in de top drie snelst groeiende steden en dat komt niet alleen door de aanwas van studenten. Er moeten flink wat woningen bij om de bevolkingsgroei op te vangen. Plekken voor herontwikkeling binnen de contouren van de stad zijn er nog volop. De stad heeft goud in handen om haar koers op enkele sleutelpunten te verleggen. Er is een aantal gebieden dat tot gemengde (woon)gebieden omgevormd zou kunnen worden waaronder de Spoorzone, het Ebbingekwartier, het Suikerunie-terrein, de omgeving van de Zuidelijke Ringweg (die deels overkluisd wordt) en de zone aan de Oosterhamrikkade.

Er zijn voldoende redenen om juist voor andere groepen dan studenten te bouwen

Wat kan Groningen doen om aantrekkelijk te blijven voor starters, jonge gezinnen en ouderen? Er zijn voldoende redenen om juist voor andere groepen dan studenten te bouwen. De werkgelegenheid is gezond, onder andere dankzij vestigingen van de IB-Groep (nu DUO) en de Gasunie waarvan de kantoren tegen de binnenstad aan zijn gebouwd. De Rijksuniversiteit en het academische ziekenhuis UMCG zijn enorme banenmotoren: het medisch centrum is zelfs het één na grootste van Nederland. Maar door de stijging van de huizenprijzen in de stad zoeken werknemers van deze instellingen en bedrijven, waaronder veel eenpersoonshuishoudens, gezinnen en starters, naar woningen in randgemeenten.

Stedelijk groen
De rol van stedelijk groen lijkt in de planvorming nog grotendeels onderbelicht terwijl het een belangrijke vestigingsfactor voor steden is. In Groningen is er een duidelijk tekort; het populaire Noorderplantsoen ontploft bijna op warme zomerdagen. De overheid heeft een enorme kans om op de herinrichting van groene gebieden te sturen. 57% van het grondoppervlak in de stad is namelijk in gemeentebezit. Tel daar nog eens 9% bij op aan ander rijks-, provinciaal- en semi-overheidsbezit, dan blijkt tweederde van de stad in eigendom van overheden. Zouden combinaties van wonen, werken, groen en voorzieningen buurten kunnen opleveren die een gemengde bevolking aantrekt?

Een 21e-eeuws Vondelpark
Om de koers te verleggen kan Groningen inspiratie putten uit de 19e-eeuwse stadsgeschiedenis van Amsterdam. De omstandigheden van nu zijn namelijk zeer vergelijkbaar met die van Amsterdam zo’n 150 jaar geleden: een overbevolkte binnenstad met een groeiende bevolking.
Een aantal (rijke en veelal katholieke) burgers stichtte destijds een stadspark: het Vondelpark. Rondom dit park moest een nieuwe woonwijk komen zodat de propvolle binnenstad kon worden ontvlucht. Het liberale stadsbestuur had slechte ervaringen met de speculatiebouw van particulieren, maar gunde de initiatiefnemers het voordeel van de twijfel omdat ze behalve financieel gewin ook ‘stadsverfraaiing’ als doel hadden. Het voornemen van de speculanten paste naadloos in de liberale traditie van die tijd. Twintig jaar later was rond het Vondelpark een nieuw stuk stad ontstaan waar ondanks de groene ruimte de dichtheid hoog was: achter de parkvilla’s werden appartementen gebouwd. Door het vrijwaren van het park voor alle stadsbewoners werd een stuk stad gecreëerd waar nieuwkomers zich konden vestigen.

Groningen heeft op verschillende plekken ruimte om een 21e-eeuws Vondelpark te realiseren. Maar het park wat er het meest op lijkt, het Stadspark aan de westkant van de stad, wordt onvoldoende benut. De stad heeft in het verleden kansen laten liggen door náást het park (in Hoogkerk) in plaats van áán het park te bouwen. De kansen om relaties tussen het park en de omgeving te leggen, kunnen echter nog prima worden gelegd. Kijk daarnaast of het transformeren van andere bestaande groengebieden tot hoogwaardig stedelijk groen mogelijk is, zoals rond de zuidelijke Ringweg.

Stadsverfraaiing
Tot slot: de stad heeft een rijke traditie van architectuurmanifestaties, met de gemeente Groningen als belangrijkste trekker. Omdat woningcorporaties vanwege strikte EU-regels nauwelijks meer een rol van betekenis kunnen spelen mist er tegenwoordig uitvoeringskracht om goede ideeën te realiseren. Het ligt voor de hand particuliere initiatiefnemers of coöperatieven op te zoeken om de uitvoeringskracht te vergroten. Vanuit een stedenbouwkundige visie zijn manieren te verzinnen om met particulier geld aantrekkelijke woonmilieus te creëren die verschillende doelgroepen bedienen. De gemeente kan als partner van deze initiatieven het stedelijk groen updaten en toegangen tot de parken verbeteren. De stad Groningen kan zo de bevolkingsgroei opvangen door een connectie te leggen tussen stedelijk wonen en stedelijk groen – een prachtige vorm van 21e-eeuwse ‘stadsverfraaiing’.

Dit artikel is geschreven naar aanleiding van een bezoek van het H-team aan Groningen op 29 augustus 2016 op uitnodiging van Marinke Steenhuis, bestuurslid van Platform GRAS en cultuurhistoricus bij SteenhuisMeurs. Tijdens het werkbezoek lichtten diverse ontwerpers, cultuurhistorici en stadjers hun visie op herbestemming en transformatie in Groningen toe.